Plastyczność mózgu w chorobie otępiennej: nadzieja w terapii niefarmakologicznej.
Otępienie, jak wiele innych chorób neurodegeneracyjnych, jest jednym z najtrudniejszych wyzwań, przed którymi stoją starsze osoby oraz ich rodziny. Wraz z rozwojem choroby, pacjenci stopniowo tracą zdolność do wykonywania codziennych czynności, a ich relacje interpersonalne oraz emocjonalne ulegają pogorszeniu. Większość osób z otępieniem doświadcza również trudności z pamięcią, koncentracją, orientacją w przestrzeni, a także z emocjami, które stają się coraz bardziej chaotyczne i trudne do kontrolowania. Choć w leczeniu otępienia najczęściej stosuje się farmakoterapię, jej efektywność bywa ograniczona, a leki nie zawsze oferują rozwiązanie długofalowe. W tym kontekście nie-farmakologiczne terapie (NPT) stają się nieocenionym wsparciem, a coraz więcej badań dowodzi ich pozytywnego wpływu na poprawę jakości życia pacjentów.
Plastyczność mózgu w demencji
Otępienie, zwane również demencją, to zespół objawów wynikających z uszkodzenia mózgu, który prowadzi do stopniowego zaniku funkcji poznawczych. Choć procesy neurodegeneracyjne związane z otępieniem mogą powodować nieodwracalne zmiany w mózgu, warto zwrócić uwagę na zdolność mózgu do adaptacji – zwłaszcza w początkowych stadiach choroby. Plastyczność mózgu to zdolność układu nerwowego do zmiany swoich struktur, funkcji oraz połączeń neuronowych w odpowiedzi na doświadczenia lub uszkodzenia. U osób z otępieniem, chociaż wiele obszarów mózgu zostaje uszkodzonych przez chorobę, to jednak część struktur może wciąż przejawiać plastyczność i adaptować się do nowych warunków. To właśnie ta zdolność mózgu do reorganizacji jest kluczowa dla efektywności nie-farmakologicznych terapii, takich jak reminiscencja czy ćwiczenia fizyczne, które mają na celu stymulowanie aktywności mózgu i poprawę jego funkcji.
Przez długi czas uważano, że otępienie w zaawansowanych stadiach znacząco ogranicza neuroplastyczność mózgu. Jednak badania z wykorzystaniem metod neuroobrazowania, takich jak magnetoencefalografia (MEG), wskazują, że mózg osób z otępieniem nadal ma zdolność do reorganizacji.
Badanie – wpływ nie-farmakologicznych terapii na mózg i zachowanie pacjentów
W badaniu przeprowadzonym w Japonii, wzięło udział 21 pacjentów z diagnozami różnych form otępienia, w tym choroby Alzheimera oraz otępienia naczyniowego. Celem tego badania było zrozumienie, w jaki sposób różne nie-farmakologiczne terapie wpływają na aktywność mózgu oraz na funkcje poznawcze i zachowanie pacjentów. Przez kilka miesięcy pacjenci uczestniczyli w terapii składającej się z kilku elementów, takich jak:
-
Ćwiczenia fizyczne – regularne sesje treningowe, które miały na celu poprawę kondycji fizycznej.
-
Terapia reminiscencyjna – angażowanie pacjentów w rozmowy o ich przeszłości, wspomnieniach i doświadczeniach życiowych, co pomagało stymulować pamięć długotrwałą.
-
Trening umysłowy – rozwiązywanie krzyżówek, praca z kolorowankami i innymi ćwiczeniami, które aktywowały umysł pacjentów.
-
Terapia ogrodnicza – praca z roślinami, która wspierała emocje pacjentów i angażowała ich w aktywności fizyczne.
Terapie te były dobierane indywidualnie, w zależności od stanu fizycznego i psychicznego pacjentów, co jest istotnym aspektem w przypadku pracy z osobami z otępieniem.
Metody badawcze – jak oceniano efekty terapii?
Aby ocenić skuteczność terapii, badacze zastosowali różne metody oceny, zarówno behawioralne, jak i neuroobrazowe. Wśród nich znalazły się:
-
Test MMSE-J – Mini-Mental State Examination, wersja japońska, który ocenia poziom funkcji poznawczych pacjenta. Jest to test składający się z kilku prostych pytań dotyczących pamięci, orientacji w czasie i przestrzeni oraz koncentracji.
-
Skala DBD-13 – Krótsza wersja skali oceny zaburzeń behawioralnych u pacjentów z otępieniem, która mierzy m.in. stopień agresji, niepokoju, depresji czy apatii. Im niższy wynik, tym lepsze zachowanie pacjenta.
-
Magnetoencefalografia (MEG) – Zaawansowana metoda obrazowania, pozwalająca na pomiar aktywności mózgu. MEG monitoruje spontaniczne oscylacje neuralne, co pozwala na precyzyjne uchwycenie zmian w aktywności mózgu pacjenta w odpowiedzi na terapię.
Wyniki badania
Po kilku miesiącach terapii, wyniki pacjentów w teście MMSE-J poprawiły się średnio z 12,4 do 14,4 punktów, co świadczy o poprawie funkcji poznawczych u niektórych uczestników. Zmiany te dotyczyły głównie pamięci oraz orientacji przestrzennej. U 10 pacjentów wystąpiła poprawa, u 5 pogorszenie, a 3 osoby nie doświadczyły zmian w wyniku testu. Choć nie wszystkie zmiany były statystycznie istotne, wynik wskazuje na potencjał poprawy umiejętności poznawczych u osób z otępieniem.
Jeśli chodzi o zaburzenia behawioralne, skala DBD-13 wykazała, że u 12 pacjentów nastąpiła poprawa, choć na poziomie całej grupy nie była to zmiana statystycznie istotna. To może sugerować, że choć terapie mają wpływ na zachowanie, efekty te mogą być subtelniejsze i nie zawsze łatwe do uchwycenia w krótkim czasie.
Kluczowe odkrycia :
-
Zwiększenie aktywności gamma w prawym zakręcie kątowym: Obserwacje wskazują, że terapie niefarmakologiczne mogą zwiększać aktywność w obszarach mózgu związanych z pamięcią i funkcjami poznanawczymi.
-
Redukcja aktywności alfa w płacie skroniowym: To może oznaczać zmniejszenie nieprawidłowych wzorców aktywności neuronowej.
-
Korelacja aktywności beta z poprawą zachowań: Badania wykazały, że zmiany w tej częstotliwości są powiązane z redukcją zaburzeń behawioralnych.
Aktywności te wskazują na to, że mimo postępującego procesu otępienia, mózg nadal jest zdolny do adaptacji i reorganizacji, co jest dowodem na plastyczność mózgu, nawet w przypadku osób z zaawansowanym otępieniem.
Dlaczego terapie niefarmakologiczne są zatem skuteczne?
Terapie, takie jak reminiscencja, ćwiczenia fizyczne i trening umysłowy, wpływają na mózg pacjenta na kilka sposobów. Przede wszystkim stymulują aktywność neuronalną w różnych obszarach mózgu, co może wspierać zarówno pamięć, jak i emocje pacjentów. Dzięki aktywności fizycznej, poprawia się ukrwienie mózgu, co może pomóc w dostarczaniu większej ilości tlenu i składników odżywczych do komórek mózgowych, wspierając ich funkcje. Z kolei terapia reminiscencyjna i ćwiczenia umysłowe aktywują obszary mózgu odpowiedzialne za pamięć długotrwałą, co może prowadzić do poprawy zdolności zapamiętywania i przypominania sobie informacji. Kolorowanki, układanki czy nawet proste czynności, takie jak składanie ręczników, dają poczucie celu i aktywują motorykę. Badania pokazują, że angażowanie dłoni w aktywność pobudza także pracę mózgu.
Terapie wspierające plastyczność mózgu u seniorów z otępieniem, które możesz wykorzystać w domu:
-
Terapia reminiscencyjna: Wspieranie wspomnień z przeszłości poprzez zdjęcia, muzykę czy przedmioty z dawnych lat.
-
Ćwiczenia fizyczne: Regularne aktywności, które poprawiają zdrowie fizyczne i samopoczucie.
-
Trening funkcji poznawczych: Zagadki, ćwiczenia pamięciowe czy łamigłówki, czy kolorowanki.
-
Terapia ogrodnicza (hortiterapia) : Praca z roślinami, która redukuje stres i angażuje różne zmysły.
-
Muzykoterapia: Wykorzystanie muzyki do stymulacji emocji i wspomnień.
Jakie wyciągniemy więc wnioski?
Omawiane badanie to dowód na to, że nie-farmakologiczne terapie mają realny potencjał poprawy życia osób z otępieniem. Kluczowe jest podejście zorientowane na osobie – dostosowanie terapii do potrzeb i możliwości indywidualnie.
Plastyczność mózgu, choć ograniczona w przypadku otępienia, jest wciąż obecna. Dzięki odpowiednim bodźcom możemy wspierać nie tylko funkcje poznawcze, ale i poprawiać samopoczucie oraz zachowanie. Pamiętajmy jednak, że krótkie, ale częste sesje dają znacznie lepsze efekty niż sporadyczne działania.
Strona stworzona przezeMNIE.