Odpominanie.pl

Opieka nad osobami z chorobami neurodegeneracyjnymi, takimi jak otępienie starcze, demencja czy Alzheimer to często pełna wyzwań droga, która wymaga zrozumienia zachowań i objawów choroby. Wspomnienia, czas, oraz rzeczywistość mogą wyglądać inaczej dla osób z demencją, które mogą mówić o wydarzeniach z przeszłości, jakby miały miejsce wczoraj lub wymyślać historie, które nigdy się nie wydarzyły. To zjawisko nazywane jest konfabulacją. Aby pomóc lepiej zrozumieć ten proces, przyjrzymy się roli hipokampu i świadomości czasowej, które wpływają na pamięć i na naszą zdolność do rozróżniania przeszłości, teraźniejszości i przyszłości.

Czym jest konfabulacja i dlaczego dotyka osoby z demencją?

Konfabulacja to specyficzny sposób, w jaki mózg radzi sobie z brakującymi wspomnieniami. Osoby dotknięte demencją mogą opowiadać o zdarzeniach, które nigdy się nie wydarzyły, lub mylić czas, w jakim miały miejsce. Jednak dla samej osoby te historie są prawdziwe, ponieważ mózg próbuje wypełnić luki w pamięci, odtwarzając wydarzenia na podstawie fragmentów i przyzwyczajeń.

Hipokamp jako centrum świadomości czasowej

Aby zrozumieć konfabulację, warto poznać rolę hipokampu w mózgu. Hipokamp to obszar odpowiedzialny za przetwarzanie i przechowywanie wspomnień. Można go uznać za centrum, które organizuje naszą osobistą oś czasu: pozwala nam rozumieć, co wydarzyło się w przeszłości, orientować się w teraźniejszości i przewidywać przyszłość. Kiedy hipokamp jest uszkodzony, tak jak u osób z demencją, pojawiają się trudności w zapamiętywaniu nowych informacji oraz w przywoływaniu wspomnień. Wtedy mogą powstać konfabulacje, czyli mylne wspomnienia, które mózg przedstawia jako rzeczywiste.

Świadomość czasowa – co się dzieje, gdy hipokamp zawodzi?

Świadomość czasowa, zwana również Temporal Consciousness (TC), to zdolność do rozpoznawania własnej przeszłości, teraźniejszości oraz planowania przyszłości. Dzięki niej jesteśmy w stanie zrozumieć, co zdarzyło się wcześniej i co nas czeka. U osób z uszkodzeniami hipokampu, TC ulega zakłóceniu. Dzieje się tak, ponieważ mózg traci zdolność do tworzenia pełnych, unikalnych wspomnień – zamiast tego może sięgać po nawyki, fragmenty wydarzeń i rutynowe działania, próbując odtworzyć brakujące informacje. Ta niepełna świadomość czasowa prowadzi do konfabulacji, gdzie mózg podsuwa fragmentaryczne wspomnienia w formie „nowych” opowieści.

Dlaczego osoby z demencją często konfabulują?

U osób z demencją konfabulacja nie jest świadomym wymysłem, lecz mechanizmem przetrwania, w którym mózg próbuje zachować spójność pamięci. Kiedy osoba nie pamięta, co się działo dzień wcześniej, mózg może „użyć” dobrze znanych nawyków lub wyobrażeń, aby „wypełnić” tę lukę. To jakby mózg odtwarzał sceny z filmu, który nie istnieje, byleby tylko zachować jakąś ciągłość.

Mechanizm ten wynika z zaburzeń pamięci epizodycznej (czyli tej odpowiedzialnej za konkretne wydarzenia) oraz problemów z przetwarzaniem czasowym. Osoby z demencją nie są w stanie jasno rozróżniać przeszłości od teraźniejszości, co sprawia, że często postrzegają stare wspomnienia jako obecne, teraźniejsze wydarzenia.

Rodzaje konfabulacji w demencji

Zrozumienie różnych typów konfabulacji może pomóc opiekunom lepiej reagować na te historie. Oto najczęstsze rodzaje konfabulacji:

• Konfabulacje nawykowe – To sytuacje, w których osoba z demencją przypisuje dawne nawyki, jak np. codzienne chodzenie do pracy, do aktualnej rzeczywistości, twierdząc, że właśnie wróciła z biura.

• Konfabulacje fantastyczne – Choć rzadsze, mogą pojawić się bardziej fantazyjne historie, wynikające z uszkodzenia struktur mózgu odpowiadających za krytyczne myślenie. Tego typu konfabulacje mogą wydawać się surrealistyczne, np. opowieści o podróżach do miejsc, których osoba nigdy nie odwiedziła.

Wsparcie dla opiekuna – jak reagować na konfabulacje?

Przyjmowanie z wyrozumiałością i zrozumieniem konfabulacji może ułatwić codzienne życie zarówno osobom z demencją, jak i ich opiekunom. Oto kilka praktycznych wskazówek, jak radzić sobie z konfabulacjami:

• Unikanie konfrontacji – Próby udowodnienia, że opowieści osoby z demencją są nieprawdziwe, często prowadzą do niepotrzebnych napięć. Zamiast tego lepiej jest okazać empatię i potwierdzić emocje, które stoją za daną opowieścią.

• Słuchanie z empatią – Staraj się zrozumieć uczucia osoby, a nie tylko jej słowa. Dzięki temu możesz lepiej wspierać jej potrzeby emocjonalne, co może pomóc jej czuć się bezpiecznie.

• Unikanie „poprawiania” wspomnień – Przypominanie osobie, że jej wspomnienia są błędne, może ją zdezorientować i wywołać frustrację. Lepszym podejściem jest zaakceptowanie, że dana opowieść jest rzeczywista dla tej osoby.

Jak zrozumienie konfabulacji może pomóc rodzinom osób z demencją?

Osoby z demencją mogą doświadczać konfabulacji w różnorodny sposób, a niektóre z najczęściej występujących zjawisk obejmują wyimaginowane opowieści dotyczące kradzieży czy otrucia. Konfabulacje te mogą wynikać z lęku i niepokoju, które towarzyszą wielu osobom z demencją. W kontekście kradzieży, osoba może twierdzić, że jej rzeczy zniknęły, a ich braku nie może wytłumaczyć. Mózg, próbując nadać sens temu, co się dzieje, może wymyślić historie o tym, że ktoś ukradł jej wartościowe przedmioty. To zjawisko nie tylko odzwierciedla lęk przed utratą kontroli nad własnym życiem, ale także często prowadzi do nieporozumień w relacjach z bliskimi.

Podobnie, konfabulacje związane z otruciem mogą wynikać z obaw dotyczących otoczenia. Osoba z demencją może mieć wrażenie, że ktoś chce jej zaszkodzić, co może skłonić ją do tworzenia narracji o tajemniczym napoju czy jedzeniu, które miało być źródłem zagrożenia. Takie konfabulacje mogą być nie tylko niepokojące dla osoby z demencją, ale także dla jej bliskich, którzy starają się zrozumieć te myśli i zapewnić bezpieczeństwo. Ważne jest, aby w takich sytuacjach opiekunowie zachowali spokój i wykazali się empatią, starając się zrozumieć emocjonalne podłoże tych opowieści, a niekoniecznie doszukiwać się w nich prawdy.

Wykorzystanie wspomnień w celu odwrócenia uwagi

W obliczu konfabulacji, które mogą być niepokojące zarówno dla osób z demencją, jak i ich opiekunów, istotne jest zastosowanie strategii odwracania uwagi poprzez wspomnienia. Praktyka ta polega na wprowadzeniu osoby w bardziej pozytywne i przyjemne wspomnienia, co może pomóc w zmniejszeniu lęku i napięcia. Opiekunowie mogą zachęcać osoby z demencją do rozmowy o ich ulubionych chwilach z przeszłości, takich jak wspomnienia o wakacjach, rodzinnych uroczystościach czy innych radosnych doświadczeniach.

Przykładowo, gdy osoba zaczyna opowiadać o obawach związanych z kradzieżą, opiekun może delikatnie zmienić temat rozmowy, dając jednocześnie wsparcie w usłyszanej historii. Poprzez świadome kierowanie rozmowy ku przyjemnym wspomnieniom, opiekunowie mogą nie tylko poprawić samopoczucie osób z demencją, ale również wspierać je w radzeniu sobie z trudnymi emocjami i lękami, które mogą być wynikiem konfabulacji. Dzięki temu wspomnienia stają się nie tylko narzędziem do budowania relacji, ale także skutecznym sposobem na poprawę jakości życia osób dotkniętych demencją.

Warto podkreślić, że wspomnienia są niezwykle ważne w życiu osób z demencją, ponieważ przywracają im poczucie tożsamości oraz łączą je z minionymi wydarzeniami, które mogą być źródłem radości. W ten sposób można wspierać osoby z demencją, aby nie tylko wypełniały luki w pamięci, ale także odnajdywały radość w codziennych interakcjach. Tego rodzaju podejście nie tylko zmniejsza występowanie konfabulacji, ale również stwarza przestrzeń do budowania pozytywnych doświadczeń w relacjach międzyludzkich.  

Co jest ważne:

• Zrozumienie mechanizmów demencji: Wiedza pozwala opiekunom lepiej reagować na nieporozumienia i problemy związane z pamięcią, co z kolei może prowadzić do większej empatii i wsparcia.

• Empatia i wsparcie emocjonalne: W sytuacjach konfliktowych, takich jak oskarżenia o kradzież, ważne jest, aby opiekunowie reagowali z empatią, a nie z frustracją. Zrozumienie, że te oskarżenia mogą wynikać z zaburzeń pamięci, a nie z intencji szkodzenia, może pomóc w budowaniu zdrowszych relacji.

• Tworzenie atmosfery bezpieczeństwa: Ważne jest, aby zapewnić osobie z demencją poczucie bezpieczeństwa i akceptacji. Tworzenie wspólnych aktywności, które angażują emocjonalnie, może pomóc w utrzymaniu spójności ich wspomnień i poprawie samopoczucia.

• Akceptacja i unikanie konfrontacji: Zamiast kłócić się o prawdziwość wspomnień, lepiej zaakceptować to, co mówi osoba z demencją. To podejście może zredukować napięcia i pomóc w budowaniu bardziej harmonijnej relacji.

• Znaczenie komunikacji: Komunikacja z osobą z demencją powinna być pełna zrozumienia i cierpliwości. Opiekunowie powinni starać się aktywnie słuchać i zadawać pytania, które mogą pomóc osobie wyrazić swoje uczucia i wspomnienia.

• Wzmacnianie więzi międzyludzkich: Historie, które osoby z demencją opowiadają, choć mogą być nieprawdziwe, są ważnym narzędziem do budowania więzi. Wspólne wspomnienia, nawet te fikcyjne, mogą być źródłem radości i poczucia bliskości.

• Kreowanie pozytywnych doświadczeń: Wspólne zajęcia, które mogą pobudzać wspomnienia. Takie aktywności poprawiają samopoczucie.

Źródło:
Dalla Barba G, La Corte V. (2015) A neurophenomenological model for the role of the hippocampus in temporal consciousness. Evidence from confabulation.

Strona stworzona przezeMNIE.